“Họ Bùi hay ngủ, họ Vũ hay ăn”

Làng Trữ khởi thuỷ có 3 họ: họ Đinh, họ Lê và họ Nguyễn, sau có thêm họ Bùi, Vũ, Phạm, Ngô, Trần, Đoàn… nay đã có 30 cửa họ cùng nhau xây dựng làng quê. Mỗi họ đều có từ đường Tổ, ngoài ra có họ còn xây thêm từ đường Chi. Họ nào cũng có ngôi mộ Tổ táng nơi đắc địa, có khí thiêng hun đúc.

Vào ngày giỗ Tổ, con cháu trong họ xưa chỉ có con trai góp giỗ, nay mở rộng cả gái, trai, dâu, rể tế lễ, dâng hương, cỗ to nhỏ mỗi người đều có phần, dẫu chỉ là gói xôi, miếng thịt thái mỏng gói trong lá chuối, mang về gọi là lộc Tổ. Việc họ là ngày nhộn nhịp nhất, ngoài bàn việc thờ cúng, nay lại thêm phần lập quỹ khuyến học để khen thưởng cho các cháu học sinh giỏi.

Họ Bùi hay ngủ: Xưa họ Bùi có nhiều người học hành đỗ đạt “Họ Bùi hương cống”, nghĩa là có nhiều người đỗ Cử nhân. Bởi mộ cụ Tổ táng đúng long mạch mắt con cá vàng, Tổ nằm ở mắt nên cả họ hay ngủ, nhưng họ Bùi thì nói rằng lúc nào cùng thiếu ngủ bởi chăm học quên ngủ. Thực ra đó là cách nói vui, nay theo gương Bác Hồ vĩ đại, con cháu họ nào trong làng Trữ cũng hay chữ, chăm học, đều có người đỗ đạt cao. Người họ Đinh học giỏi hơn cả họ Bùi, nhưng con cháu họ Đinh lại hát rằng “Họ Đinh học nhất làng ta. Ba năm một lớp mới là họ Đinh”, song vẫn còn đó: Đinh Thị Hải được tuyển thẳng vào Đại học Bách khoa, Đinh Thị Lan Anh tuyển thắng vào Đại học An ninh, Đinh Đức Phúc thủ khoa Đại học Kiến trúc…, phải chăng hậu duệ Đinh Bộ Lĩnh.

Còn họ Vũ hay ăn, cũng là cách nói vui của dân làng Trữ, các cụ bảo mộ Tổ họ Vũ táng vào hàm con cá vàng; mà cá vàng thì hay ăn, “hay ăn thì lăn vào bếp”; muốn có cái để nấu nướng trong bếp thì phải làm nhiều, lao động sản xuất giỏi. Quả vậy, họ Vũ rất nhiều nhà giầu, với những cái cổng thâm nghiêm cổ kính, đủ biết trong cổng là nhà cao cửa rộng, ngoài cổng là đồng ruộng lúa thóc đầy đồng.

Nay, những họ khác trong làng cũng có rất nhiều hộ giầu, cả làng thi đua xoá đói, giảm nghèo, làm giàu chính đáng, chẳng những cổng thâm nghiêm mà nhà cao tầng, tiện nghi hiện đại không kém gì thị thành….
(Trích  “Vầng trăng làng Trữ”, tập 1)

In bài này